«Шундый зур бурыч белән берьялгызым ничек тормыш алып барыйм?!»: мошенниклар ике бала анасына 823000 сум кредит рәсмиләштергән

(Ватаным Татарстан, Казан)

Алдану

Узган атнаның пәнҗешәмбесендә тормышын астын-өскә китергән вакыйганы Рузилә әле дә күз яшьләрсез сөйли алмый. Ул көнне төшке аш тирәләрендә билгесез номердан шалтыраталар аңа. Шалтыратучы ир-ат үзен «Сбербанк»ның финанс мониторинг бүлеге башлыгы дип таныштыра. Кемдер Рузилә исеменә зур гына суммада кредит рәсмиләштерергә җыена, шул хакта кисәтергә шалтыраткан, янәсе.

– Башымны катырмагыз, дип телефонны куярга гына җыенган идем, ышанмасагыз, онлайн банк кушымтасына кереп карагыз, диде, – дип искә ала ул мизгелләрне Рузилә. – Трубканы куйдым да телефондагы «Сбербанк» кушымтасына кереп карадым. Ни күрим: анда, дөрестән дә, «вам одобрен кредит» дигән язу тора. Котым очты. Бер-ике минуттан янә теге ир-ат шалтыратты. Бу юлы инде икенче номердан. Минем, онлайн банкка кереп, минем исемгә, дөрестән дә, кредит рәсмиләштерергә маташуларын күрүемне белгәч: «Димәк, банк клиентларының шәхси мәгълүматлары читкә чыккан. Шуңа хәзер тикшерү алып барабыз», – диде. Аннары сорау арты сорау яудырырга тотынды…

Баштарак аның соңгы арада гына «Сбербанк»та берәр операция башкару-башкармавы белән кызыксына ул. Рузилә бу көннәрдә генә банк картасын алыштыруын әйтә. Шуннан теге «белгеч» аның бу картаны банкның кайсы филиалында, кем кулыннан алуы, аны аңа конвертка салып биргәннәрме-юкмы икәнлеге белән кызыксына. Бу сораулар Рузиләгә бик сәер тоела, күРү, күңеленә шик керә. Шуннан ул түзми: «Ышансаң, сез үзегез мошенниктыр әле! Әллә нинди сәер сораулар бирәсез», – дип әйтеп ата.

«Сбербанк» «белгече» дә аптырап калмый: «Сезнең номерны Эчке эшләр министрлыгына да бирдек. Озакламый сезгә алар да шалтыратачак. Ышанмасагыз, номерларын интернетка язып, тикшереп карагыз», – ди. Күп тә үтми, Рузиләгә, дөрестән дә, стационар номердан шалтыраталар. «Үзен Эчке эшләр министрлыгы хезмәткәре дип таныштырган ир-ат минем исемгә, дөрестән дә, зур суммада кредит рәсмиләштерергә маташуларын, хокук сакчыларының шул эшне тикшерүләрен әйтте. Телефон номерын интернетка кертеп карагач, Татарстан буенча Эчке эшләр министрлыгының «кайнар элемтә» номеры булып чыкты бу», – ди Рузилә.

Шуның артыннан ук аның белән янә теге «банк хезмәткәре» элемтәгә керә. Ышанычны тагын да арттыру өчен, Рузиләнең Ватсабына үзенең паспортын, «Сбербанк» хезмәткәре булуын раслаучы фотосын җибәрә ул. «Мошенниклар сезнең исемгә кредит алып, шул акчаны башка банкка күчермәкче булалалар. Әмма әлегә ниндидер тоткарлыклар килеп чыккан. Документ һавада эленеп тора. Алар акчаны башка банкка күчерергә өлгергәнче, сезгә яңа кредит рәсмиләштерергә кирәк. Аннары алар башка банкка күчерергә җыенган шул акча белән кредитыгыз капланачак», – дип ышандыралар. Бу бәндә дә, «хокук сакчылары» да бер үк сүзне сөйләгәч, Рузилә пошаманга төшә, бу сүзләргә ышана.

Шул рәвешле биш сәгать буе онлайн рәвештә генә Рузилә исеменә яңа кредит рәмиләштергән алар. Кырыгалдар онлайн банкка кереп, тегендә, монда бас, дип өйрәтеп торган, Рузилә ул әйткәннәрне эшли торган. Һәр башкарган адымы турында «Сбербанк»ныкы буларак билгеле 900 номерыннан смслар килеп торгач та тынычлап кала Рузилә. Шул рәвешле аңа 823000 мең сум кредит рәсмиләштерәләр. «Белгеч» егет банктан кредит ябылу турында смс-хәбәр килгәнче онлайн банкка кермичә торырга куша. «Анда хәзер операция бара, юкса барысын да бозасыз», – ди ул. Соңрак шушы ук белгеч Рузиләнең Ватсабына кредит ябылу турында белешмә җибәрә.

– Ул, бар да яхшы булачак, дип ышандырса да, күңелдә ниндидер шик калды. Кич белән балаларны бакчадан алгач, теге «Сбербанк» «хезмәткәре» шалтыраткан номерга кабат җыйдым. Әмма трубканы алучы булмады. Шуннан «Сбербанк»ка шалтыраттым. Алар минем исемгә, дөрестән дә, кредит рәсмиләштерелгәнлекне һәм аның бер тиене дә капланмаганны әйтте. «Бу – мошенниклар эше», – диделәр. Өнсез калдым. Аннары миңа шалтыраткан Эчке эшләр министрлыгы номерын җыйдым. Анда утыручы бер хатын-кыз әлеге «кайнар элемтә» телефоныннан миңа беркем дә шалтыратмавын әйтте. «Сезгә бу номердан беркем шалтырата алмый. Без халыктан мөрәҗәгатьләр генә кабул итә алабыз», – диде ул. Чынлап торып алдануым шунда гына башыма бәрде. Мин шундук полициягә барып, гариза яздым. Хәзер тикшерү бара, – ди Рузилә.

Хокук сакчылары алданган ананы әллә ни өметләндерми. Кырыгалдарларның эзенә төшү ихтималы бик аз, дигәннәр. Аның каравы «бүләк» кредитны инде хәзердән түли башларга туры киләчәк. Беренче түләүне 16 октябрьгә кадәр үк кертергә кирәк. Банк исәпләгән график нигезендә ул  5 ел буе ай саен 20400 сум (!) кредит түләп барырга тиеш. «Бу бит коточкыч саннар! Ике балама карыйм да бөтенләй өнсез калам. Шундый зур бурыч белән берьялгызым бу тормышны ничек алып барыйм?! Айлык хезмәт хакымның яртысын диярлек һава очырып барырга туры киләчәк дигән сүз бит бу», – дип өзгәләнә Рузилә.

Бу вакыйгада иң шаккатырганы шул: кредит рәсмиләштергәннән соң икенче көнне иртүк теге ир Рузиләгә кабат шалтыраткан! Телефон экранында таныш номер күренүгә үк телефоннан сөйләшкәннәрен яздырырга куйган ул. Кырыгалдар эзенә төшәргә ярдәм иткән бер дәлил булыр дип өметләнә. Аның тыныч кына: «Кредитыгыз ябылу турында белешмә килеп җиттеме? Бар да тәртиптәме?» – дип сөйли башлавына Рузилә түзми: «Сез бит мошенник! Ник һаман ялганлыйсыз?!» – дип кычкыра. Тегесе исә, шул ук тынычлыкны саклап: «Безнең кемлекне ачыкларга өлгердегезмени инде?! Бик тиз. Ләкин безне эзләп файда юк. Барыбер таба алмаячаксыз, тырышмагыз да! Хәзерге вакытта без бөтенләй Россиядә түгел, диңгез буенда. Кыен булмаса, безнең ничек эшләвебезгә ун саны эчендә бәя бирегезче», – дип мыскыллап көлгән дә трубканы куйган. Аңа кире шалтыратканда телефоны сүнгән була. Ни сәбәпледер, бу сөйләшүнең телефонга яздырылмаганлыгы да ачыклана.

Көн саен – 30 корбан

Рузилә өч номерны да үзенә саклап куйган. Ул номерларга без дә шалтыратып карадык. Үзен «Сбербанк» «белгече» дип таныштырган егетнең ике номеры да «недоступен» күрсәтә. Кырыгалдарлар элемтәгә чыккан өченче номер, дөрестән дә, Татарстан буенча Эчке эшләр министрлыгының «кайнар элемтә» номеры булып чыкты. Менә монысы бөтенләй башка сыймый. Алар ничек хокук саклау органы номерыннан шалтырата алган?

Мәсьәләгә ачыклык кертергә теләп, Татарстан буенча Эчке эшләр министрлыгының мәгълүмат һәм иҗтимагый элемтәләр бүлеге башлыгы урынбасары Максим Костромин белән элемтәгә кердек. Ул исә бу соравыбызга әллә ни гаҗәпләнмәде.

– Мошенникларның теге яки бу оешма, орган исеменнән шалтыратуы хәзер гадәти күренешкә әйләнеп бара. Алар бу очракта номерларны алмаштыру дигән алымны куллана. Ягъни алар бер номердан шалтырата, ә кешегә ул теге яки бу орган, оешманың номеры булып күренә. Шуңа күрә телефон кырыгалдарлары корбаны булмас өчен иң элек 112 номерына яки «ышаныч телефоны»на шалтыратып, теге яки бу номер буенча кемнең шалтыратуын, ул сөйләгән сүзләрнең дөресме-юкмы икәнлеген белешергә кирәк. Шикле номерны шалтыратып тикшерергә уйлаган очракта, аңа телефон кенәгәсендә күренгән номерга басып кына түгел, ә шул ук саннарның һәркайсын яңабаштан җыеп шалтыратырга кирәк. Ник дигәндә, әзер номерга гына шалтыраткан очракта сез барыбер аның артына яшеренгән мошенник номерына шалтыратачаксыз, – ди белгеч.

Саннарга күз салсак, Россиядә ел саен 400 меңләп кеше телефон аша эш итүче кырыгалдар корбаны була. Шул рәвешле ил халкы елына 3,5 миллиард сум акчасыннан колак кага. Татарстан буенча Эчке эшләр министрлыгы мәгълүматларына караганда, республикада көненә уртача 30 кеше телефон аша алдана. Телефон номерын үзгәртеп шалтырату – соңгы арада мошенниклар тарафыннан иң еш кулланылган төп башына утырту алымы, ди белгечләр. Алар хәтта кешенең туган-тумачасы номерыннан да ярдәм сорап шалтырата башлаган. Шулай да күбесе үзен банк хезмәткәре дип таныштыра, ди белгечләр.

Банк димәктән, Рузилә белән килеп чыккан вакыйгага ачыклык кертү өчен «Сбербанк» белән дә элемтәгә кердек. Биредә дә мондый очраклар гадәти күренешкә әйләнеп бара булып чыкты. «Кредит онлайн рәвештә рәсмиләштерелгән, клиентның онлайн банктагы шәхси бите аша эшләнгән. Димәк, кредитны да ул үзе алган булып санала. Аны түләү дә алган кеше өстендә булып чыга. Банк хезмәткәре беркайчан да телефон аша элемтәдә торып кредит рәсмиләштермәячәк. Банктан дип таныштырган шикле шалтыратулар килгәндә, иң элек безгә шалтыратып ачыклык кертергә кирәк», – диделәр безгә банкның матбугат хезмәтендә.

Соравына сорау бир

Теге яки бу сәбәп аркасында банктан алган кредиттан баш тартып буламы? Әйтик, кырыгалдарлар кулыннан алданган Рузилә Зарипова андый мөмкинлектән файдалана аламы икән? Юрист Роман Архипов сүзләренә караганда, әлеге очракта бу мөмкин түгел. «Кредиттан баш тарту алган акчаны банкка кире кайтару дигәнне аңлата. Бу очракта Рузилә банкка акчаны кире кайтара алмый бит», – ди белгеч. Башка очракларда банктан алган кредиттан баш тартып була, ди ул: «Моны сезгә кредит хупланган көннән башлап 14 көн эчендә эшләргә була. Әмма аны никадәр тизрәк эшләсәгез, шулкадәр яхшырак. Моның өчен банкка, кредиттан баш тартып, алган акчаны кире кайтарырга җыенуыгызны белгертеп, гариза язарга кирәк. Банк бу мөрәҗәгатьне бер атна эчендә карарга тиеш. Финанс оешмасы теге яки бу сәбәпләр аркасында сезнең белән килешүне өзүдән баш тартса, судка мөрәҗәгать итәргә кирәк».

Кырыгалдарлар тарафыннан мондый алдау очраклары турында сөйли торалар, алдана торабыз. Казан дәүләт медицина университетының клиник психологы Эльмира Миассарова сүзләренә караганда, үз өстенә җаваплылык алырга теләмәгән кешеләр мошенниклар тарафыннан ешрак алдана. «Андыйлар бар нәрсәдә башкаларны гаепләргә күнеккән. Ә менә үз тормышы өчен җаваплылыкны тойган кеше төрле шикле тәкъдимнәргә сак карый. Ниндидер карар кабул итәр алдыннан җиде кат үлчәп, бер кат кисә», – ди белгеч. Эльмира Миассарова кешеләрнең еш кына белә торып алдануында заманның да йогынтысы бар дигән фикердә. Илдәге тотрыксызлык, иртәгесе көнгә ышаныч булмау нәтиҗәсе дип бәяли ул моны. «Кырыгалдарлар белән бөтенләй сөйләшеп тә тормавың хәерле. Сөйләшкән очракта үзеңне тыныч тотарга, аларга берни аңлатмаска, акланмаска, дәлилләмәскә, бернинди вәгъдәләр бирмәскә кирәк. Мошенниклар, гадәттә, бик оста манипуляция алымнары куллана. Моңа бирешмәс өчен алардан һәрчак өстен булып калырга тырышыгыз. Аларның соравына сорау белән җавап бирегез. Әйтик, шалтыратучы: «Сез фәлән-фәләнме әле?» – дип сораса, «Кем әле бу?» – диегез. Аңа сорау белән яки «юк» дип кенә җавап бирергә кирәк. Беркайчан да «әйе», «ярар» дияргә ярамый», – ди белгеч.

Мошенниклар сезнең исемгә кредит рәсмиләштергән очракта түбәндәге кагыйдәләрне истә тотарга кирәк, ди юрист Роман Архипов:

1. Иң беренче эш итеп, алдануыгызны күрсәтеп, полициягә гариза язарга кирәк.
2. Ялган юл белән сезнең исемгә кредит алынуын әйтеп, банкка да гариза язасы булачак. Гаризага полициягә язган гаризагызның күчермәсен дә беркетегез. Шулай ук банктан кредит счеты буенча өземтә бирүләрен сорап та гариза язарга кирәк.
3. Полициядә сезнең эшне кемгә тапшыруларын ачыклап, шул кеше белән күрешеп сөйләшергә кирәк.
4. Гадәттә, кредит кырыгалдарлар тарафыннан рәсмиләштерелгән очракта, алар акчаны башка счет яки картага күчергән була. Ул кредит счеты буенча өземтәдә күренәчәк. Тикшерүче соравы буенча банк шушы карта яки счетның кем исеменә ачылганлыгы турында мәгълүмат бирергә тиеш. Бу очракта югалткан акчаны кире кайтару ихтималы бермә-бер арта.

Банктан дип шалтыраткан мошенниклар корбаны булмас өчен хокук сакчылары түбәндәге киңәшләргә колак салырга чакыра:

– банк хезмәткәрләре беркайчан да клиентларының шәхси мәгълүматларын сорап, йә булмаса, акчаңны югалта аласың, дип куркытып шалтыратмый;

– алар клиентның банк картасы номерларын, смс аша килгән парольләр дә сорамый;

– банк хезмәткәре башта кредит рәсмиләштереп, аннары шуны ниндидер билгесез счетларга күчерүне сорамый;

– телефоннан шалтыраткан «банк хезмәткәре» кушуы буенча телефоныгызга ниндидер кушымталар йөкләтүдән дә сакланыгыз;

– үзегез турындагы шәхси мәгълүматны, банк картасы номерларын, смс аша килгән кодларны беркемгә дә хәбәр итмәгез;

– сезгә чынлыкта кемнең шалтыратуын банкның «кайнар элемтәсе»нә шалтыратып белешегез. Аның номеры банк картасының арткы ягында күрсәтелә. Эчке эшләр органнарына да мөрәҗәгать итү комачауламас.

P.S.: Алданган ике бала анасы Рузилә Закировага матди ярдәм күрсәтергә теләүчеләр булса, редакциягә мөрәҗәгать итә ала.

Динә Гыйлаҗиева