Кайтам сиңа, Арчам!

                                                                                                       Арча районы оешуга 90 ел

Агач исемнәре йөрткән төбәк

  Бар микән ул – белә алмадым...

            “Арча” – төрек сүзе “артыш” икән! –

Күпме яшәп шуны аңладым.

                                                            Ул ылыслы куак булып үсә,

                                           Күп булгандыр, хәзер аз калган...

                                             Кырым, Кавказ якларыннан килеп,

                                                            Ул Арчага исем кушалган!

      Җылы як артышы бездә кайдан –

                                         Әллә җылы җилләр исәме?

   Халык бездә җылы табигатьле

                                          Әллә инде шуңа үсәме?

                                         Тау башлары, чиста һава кирәк –

                                                            Үсәр микән артыш бакчада?..

                                         Рухи чисталык та кирәктер шул,

                                                             Шуңа да ул үсә Арчада!

          Артышларны күрми китмәгез сез,

                                           Булган чакта Арча ягында.

                                           Ә аларның агач кадәрлесе

                                            Үсә бары минем авылда!

                                                             Сигез-тугыз метр чамасы ул,

                                                             Биек түгел карап торышка.

                                     Китап яза: “Шулай үсәр өчен,

                                      Җиде йөз ел кирәк артышка!..”

                                          Зур Арчага исем кушкан агач,

           Бәлки, шулдыр – уйлап карасаң?..

            Шул артышны исән саклыйк диеп,

                                            Шигыремдә бүген сугам чаң!

                                          Артыш исән – димәк, Арча исән!

                                                             Саклыйк бергә, диеп, сугам чаң!

      Ашытбаш авылында туып-үскән, бүгенге көндә Казан шәһәрендә яшәп иҗат итүче, бик күп җырлар авторы, шагыйрь Наил Касыймның “Артыш” шигырен укыгач,  Арчабызга соклану тагын да арта. 90 ел элек оешкан районыбызның үзәге булган Арча шәһәрендә берсеннән-берсе матур итеп эшләнгән күпкатлы йортлар, мәктәп һәм балалар бакчалары, спорт корылмалары, мәдәният учакларын, халыкка ял итү өчен бөтен мөмкинлекләр тудырылган  паркларны якыннан күргәч шәһәребез белән горурлану тагын да көчәя генә бара. Соңгы елларда Арчаның үзәгендә төзекләндерү эшләре кызу темплар белән бара. Совет мәйданында төзекләндерелгән Советлар Союзы Геройлары һәм Халык язучылары аллеялары, һәйкәлләр, төрле төсләр белән бизәлгән фонтан, ял итү урыннары, урам кинотеатры, районыбыз үсеше турында мәгълүматлар тупланган стендлар һәркемдә соклану уята

     Тиздән үзенең 65 яшьлек бәйрәмен билгеләп үтәргә җыенучы якташыбыз, Татарстан Язучылар берлеге әгъзасы, Татарстан Республикасының атказанган сәнгать эшлеклесе, шагыйрь Наил Касыймның иҗатында Арча шәһәренә, районыбызның уңган халкына багышланган шигырьләре күп һәм аларның җырга әйләнгәннәре дә бар.

Арчам

                                         Арча урманнары куе кара,

                                          Арча урманнары аланлы.

  Кайта алмасам да тоеп яшим:

       Сагынасыңдыр моңлы балаңны.

                                     Арча кырларында – арыш, бодай,

                                                        Арча кырлары ул тургайлы.

                                       Онытылып тыңлыйм шул тургайны,

                                                        Сизә булыр күңел тулганны!

                                         Арча тавы биек, ак мәчетле,

                                         Яңгырый азан ерак-еракка.

                                          Арча тавы – Тукай менгән тау ул,

                                          Иман чәчә һәрбер тарафка!

                                   Кырларың да, урман-суларың да

                                                         Күз алдымда кая барсам да.

                                                        Җанга шифа, йөрәккә ял алам

                                                         Бары синдә – гүзәл Арчамда!

      Наил Касыйм Арча районында туып-үскән язучылар белән горурланып яши, аларның иҗатын бик теләп өйрәнә, алар белән аралашып яшәгән булуына сөенә һәм якташларыбыздан үрнәк алып иҗат итә.

Казан арты

“Казан арты” дигән сүзне бары

                                        Әйтү җитә татар халкына:

    Кул сузалар танып, әйтерсең лә,

 Барлык татар Казан артыннан!

                     Казан арты, синдә яше-карты

                            Шигырь сөя, җырлый, гармунчы.

                        Санап кына бетерерлек түгел –

               Берүзеңнән күпме язучы!

       Тукай, Камал, Гомәр, Сибгат, Гариф,

  Мөхәммәт, Мәрҗани...– күп алар.

                                      Һәркайсына һәйкәл куеп була,

                                       Бар да Казан арты –Арчалар!

                       Казан арты, бар соң нинди серләр

                  Синең ямьле, нурлы җиреңдә?

              Әллә синдә чәчеп үстерәләр

                           Шагыйрьләрне, моңны, җырны да?

                                       Әйтерләр күк:”Нигә сездә генә?

                                        Бездә дә бар сезгә торырлык”!

                                        Шигъри теләгем дә – йөрәкләрдә

                                        Уятырга теләү горурлык!

                               Горурлык ул – тирән яткан зур көч,

                      Түгел минлек, түгел мактану...

                                 Мин шикләнәм: халкын сөймәгәннең

                 Дөреслекне җирдә яклавын!

   Гүзәл табигатьле күп җирләр бар,

Нигә юк соң аннан талантлар?..

                                       Ямьле җирдә тору аз, күрәсең,

                                        Горурлыктан мәллә канатлар?!

                         Казан арты горурланып яши,

                      Искә алып данлы улларын.

                              Нык ышанам, шул халыктан эле

                      Яңа Тукайларның туарын!..

      Якташыбыз, Татарстанның халык язучысы Гариф Ахунов, халык шагыйрьләре: Илдар Юзеев, Равиль Фәйзуллин һәм башка язучылар Наил Касыйм иҗатын күзәтеп бардылар, киңәшләрен бирделәр.Олпат язучыларның ышанычын аклап Наил Касыйм иҗат итә, үзенең 65 яшьлек юбилеен билгеләп үтәргә әзерләнә. Без якташыбыз  Наил Касыймга  иҗат уңышлары телибез, аннан Арчабыз  һәм туган ягыбыз турында яңа шинырьләр һәм җырлар көтәбез, аның иҗаты уңышлы булсын, каләме язсын да язсын!                      

                                                Кайтам сиңа, Арчам!

 Синең турындагы җырны, Арчам,

      Җырламый  мин түзмим, кая барсам...

Җырлар ягы, моңнар ягы, Арчам,

Сиңа кайтам, юллар йөреп арсам!

Кушымта:

 Суза Арча поездлары

        Гудокларын, гудокларын.

      Сорый алар:”Туган якны

                                              Онытмадың?...”

                                              Чаба Арча поездлары,

                     Җырлар җырлап, кырлар буйлап,

    Кайтып киләм, Арчам,

                                               Сине уйлап! 

Арча, Арча – данлы Казан арты! –

                                  Кыз-улларың белә дөнья халкы.

Талантлы син, илһам канатлы син,

                                  Берүзеңдә күпме йолдыз балкый!

    Туган ягым минем, ямьле Арчам! –

                                   Сиңа кайтам, юллар йөреп арсам.

                                        Туган ягым минем, гүзәл Арчам! –

    Кайтмас идем, синсез яши алсам...

Казан арты” тарих-этнография музее

 директор урынбасары Шәфигулла Гарипов