Поши бәрдерсәң, син гаепле булачаксың!

Җырчы Ләйсән Гыймаева күңелсез хәлгә юлыккан: машинасына поши бәрелгән. “Поши юл кырыендагы чокырдан таш кебек очып чыгып, машина өстенә сикерде… Тизлегегез зуррак булса машина салонына кергән булыр иде, әле сезгә «повезло», диде ГАИ хезмәткәрләре. Сез инде бу сезонда 8нче очрак, диде эколог. Без исән-сау, Аллага шөкер! Поши да”, – дип яза ул.

Татарстанның Биоресурслар буенча комитеты матбугат хезмәте хәбәр итүенчә, пошилар катнашында быел 15 юл-транспорт һәлакәте теркәлгән. Соңгы дүрт елда кыргый хайваннар катнашында юл-транспорт һәлакәтләре өч тапкырга арткан. Иң еш зыян күрүче хайваннар исемлегендә поши һәм кабан дуңгызы. Бәрдерелгән поши өчен уртача 80 мең, марал өчен 70 мең, кабан өчен 30 мең сум түлисе булачак. 

Мондый хәлнең ни сәбәпле килеп чыгуы турында КФУның биология фәннәре кандидаты, доцент Илдар Хәйретдинов белән сөйләштек. 
– Илдар әфәнде, ни өчен пошилар юлда барган машиналарга шул рәвешле ташлана? Моның сәбәбе нидә? Алар ник машина тавышыннан курыкмый?
– Хайваннарның юлларга чыгуы – зур проблема. Алар белән очрашулар күңелсез хәлгә китерә, чөнки конструктив яктан җиңел автомобильләр хайваннар алдында бик зәгыйфь. Күпчелек очракта хайваннар һәлак була, машиналар җитди зарар күрә.
Кызганычка, автомобильләр саны арту хайваннар катнашындагы юл һәлакәтләре санының күбәюенә китерә. Шәһәр яны урман трассалары еш кына пошиларның яшәү тирәлеге аша уза һәм аларның миграция сукмакларын кисеп үтә. Кышын юл тагын да җәлеп итүчәнрәк була. Тирән кар белән күмелгән урманга караганда трасса буйлап хәрәкәт итү уңайлы. Ләкин бу аларны юлга җәлеп итүнең бер сәбәбе генә. 
Кышын юлларга реагент сибәләр. Аның составында тоз күп, аны пошилар бик ярата. Ул аларга организмы нормаль эшләсен өчен күп микъдарда кирәк. Табигатьтә пошилар тозны башка урыннарда, мәсәлән, елгаларда һәм сазлыкларда эзли. Ләкин кыш көне аны трассадан җыю җиңелрәк, ул анда җир өстендә ята бит.
Үрчү чорында да пошилар еш кына юлга чыга. Ана пошилар артыннан йөгергәндә, ата пошилар юлларны карамый һәм һәлакәткә эләгә. Хайваннар ярсыган һәм агрессив була. Шуңа күрә бу вакытта, бигрәк тә трассада, пошилар килеп чыгудан сакланырга кирәк. Әгәр юлга поши килеп чыкса, ул машина йөртүчеләр өчен бик куркыныч. Табигать аңа кыргый урманда яшәргә ярдәм итә торган инстиктлар биргән. Поши машина белән очрашса, аңа зыян салачак. Әйләнә-тирә дөньяны ул тавышлар буенча кабул итә. Пошиның күзләре бик зәгыйфь һәм машинаны ерактан күрергә мөмкинлек бирми. Ә машина якынайгач, поши кискен хәрәкәтләр ясарга тырыша һәм бу еш кына бәрелеш белән тәмамлана. 
Тагын бер сәбәп – черкиләрдән һәм чебеннәрдән котылу теләге. Шуңа күрә поши ачык урын, үтәли җил эзли. Ә юл читендә кан суыручылар күпкә азрак. Моннан тыш, пошиларны кискен, әче исләр җәлеп итә – төтен, бензин исе. Алар кискен исләр ярата. 

– Юлда барганда поши очраса, машинага ташланмасын өчен нәрсә эшләргә кирәк? Аны берәр ничек куркытып, куып җибәрергә буламы?
– Кайбер кагыйдәләрне үтәргә кирәк:
•    Тизлек режимын сакларга һәм юл билгеләрен күзәтергә.
•    Бик игътибарлы булырга, аеруча тәүлекнең караңгы вакытында һәм күз күреме начар булганда;
•    Юл читендә куаклар арасында ниндидер хәрәкәт сизсәгез, тизлекне киметегез һәм сак булыгыз;
•    Поши юлга чыкса, аның каршыннан тиз генә сикереп чыкмагыз. Тизлекне минимумга кадәр киметегез һәм әгәр хайван китәргә җыенмаса, туктагыз.
•    Сигнал бирмәскә, фарлар белән ялтыратмаска, моны поши үзен чакыру һәм сезгә һөҗүм итәргә кирәк дип кабул итүе мөмкин. 
•    Юлның киңлеге мөмкинлек бирсә, аны читләтеп узарга тырышыгыз.
•    Юл тар булса, хайванны урап узарга тырышмау яхшырак, кире борылырга тырышыгыз.
Поши килеп чыкса, һәлакәттән котылу еш кына мөмкин түгел яки бик кыен. Бердәнбер нәтиҗәле чара – ул акрын бару. Шулай итеп, сездә вакытында туктарга мөмкинлек булачак. Әгәр дә бәрелешү котылгысыз икән, зыян азрак булыр дигән өмет бар. Бигрәк тә бу төнлә актуаль. Зур хайваннар белән булган аварияләрнең күбесе трассада караңгы вакытта була. Пошины көндез дә күреп булмый, ә төнлә бу аеруча катлаулы. Шулай ук “Кыргый хайваннар” тамгасына игътибар итегез. Трассаның хайваннар аеруча еш килеп чыга торган участокларын билгелиләр. Шуңа күрә, әгәр дә шундый билге күрсәгез, тизлекне акрынайтыгыз.

Лилия Локманова

Тулырак: http://shahrikazan.ru/news/%D3%99d%D3%99biyat/poshi-brders-sin-gaeple-bulachaksy