Арча яңалыклары
Алар да бит безнекеләр!
Сугыш беткәнгә быел 77 ел була. Ә аның белән бәйле сораулар әле дә бар. Районыбыздан ничә кеше катнашкан? Ничәсе һәлак булган?
Моңа инде күптән җавап бар кебек. Рәсми чыганакларда 25 мең кеше катнашкан һәм 14 меңе яу кырында ятып калган диелә. Мин инде бу саннар күп тапкыр тикшерелгән һәм аларда һич тә зур үзгәрешләр булыр дип башыма да китерми идем. Ләкин Бөек Ватан сугышы музей-мемориалының өлкән фәнни хезмәткәре Михаил Черепанов белән аралаша башлагач, нык ялгышканымны аңладым.
– Сугышка башка төбәкләрдән алынган якташларыгызның күбесе бу исемлеккә кертелмәгән. Алар да Арча районында туып-үскән, сезнең газиз туганнарыгыз бит, – диде ул.
Һәм без аның белән һәр авыл җирлеге буенча сугышта катнашкан, әмма теге яки бу сәбәп белән исемлеккә кермәгән якташларыбызны ачыклау эшен башлап җибәрергә булдык. Бу башлангычыбызны район башлыгы Илшат Нуриев та хуплады һәм ярдәм итәргә вәгъдә бирде.
Эшне үземнең туган авылым Наласадан башларга булдым. Нәрсә дисәң дә, мондагы кешеләрне мин әлбәттә яхшырак беләм кебек иде. Әмма монда да мин уйлаганча җиңел генә барып чыкмады. Кызганыч, ул чорның шаһитлары калмады диярлек шул инде.
Михаил Валерьевич декабрьдә үк миңа сугышта һәлак булган һәм исән-сау әйләнеп кайткан авылдашларымның исемлеген җибәрде. Мин аны “Гасырларны кичкән Наласа” китабында басылган исемлек (ул авыл җирлегеннән алынган иде) белән чагыштырып чыктым. Ике исемлектә дә шактый аерма табылды: исән кайтканнарда – 55, һәлак булучыларда 24 кеше безгә моңарчы мәгълүм түгел иде. Михаил Валерьевич аларны кайдан алганлыгын безгә болай аңлатты:
“Сугышта катнашучыларның кайберләрен әсирлектә булганга күрә бу исемлеккә кертмәгәннәр. Бары тик узган гасырның 80нче елларында гына аларны рәсми рәвештә фронтовиклар дип таныйлар һәм Бөек Ватан сугышы ордены белән бүләклиләр. Әлеге мәгълүмат РФ Оборона министрлыгының “Халык хәтере” (“Память народа”) сайтына куелган. Мин шуннан таптым. Әмма әле дә бу исемлек тулы түгел. Шулай да мин барлык сугышта катнашучыларны да эзләп табарга кирәк дип саныйм”.
Игътибар беләнрәк тикшереп карагач, өстәмә табылган кешеләрнең берничәсе безнең авыл җирлегенә караган Урта Бирәзә һәм Зур Бирәзәдән (ул элек Наласа авыл Советы составында иде) булуы ачыкланды. Мондый хәл тугач, без калганнарының да Наласадан булуын шик астына алып, тикшереп карарга булдык.
Бәхеткә, безнең авыл җирлегендә 1940 елгы хуҗалык кенәгәләре сакланган. Авыл җирлеге сәркатибе Илсия Сәлахетдиновага зур рәхмәт. Ул исемлектәге кешеләрне шул хуҗалык кенәгәсе буенча барлап чыкты һәм берничәсенең, дөрестән дә, сугышка кадәр безнең авылда яшәгәнлеген ачыклады.
Михаил Черепанов җибәргән исемлектә булып та, безнең хуҗалык кенәгәсендә теркәлмәгәннәрне инде сугышка кадәр үк авылдан чыгып китеп, фронтка чит төбәкләрдән алынганнар дип уйларга кирәк. Андый авылдашларның кайберләре миңа билгеле дә. Мәсәлән, шомлы 30нчы елларда Наласадан кулак дип куылган “Күмәчләр” нәселеннән булган Гыйлемхан абый Сабирҗановны мин яхшы хәтерлим. Ул Казанда яшәде. Авылга еш кунакка кайта иде. Гыйлемхан абый 1918 елда Наласада туган, малай чагында ук әти-әнисе белән авылдан киткән, сугышка да Казаннан алынып, шунда кире әйләнеп кайткан. Андый ачы язмышлы кешеләр бер Гыйлемхан гына булмагандыр. Аларның исеме дә, Ватан өчен утка кергән газиз якташлар буларак, авыл уртасындагы һәйкәлдә булырга һәм безнең хәтердә мәңге сакланырга тиеш!
Ләкин без аларны да тагын бер кат тикшереп чыгарга булдык. Моның өчен элек “Хәтер” китабы редакциясендә эшләгән авылдашыбыз, Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре Нәфисә Габдрахмановага мөрәҗәгать иттек. Ул күбесенең, дөрестән дә, Наласада туганлыгын исбатлаучы архив документлары булуын хәбәр итте.
Әмма кайберләренең архив документларында туган җирләре төрлечә язылган. Шуңа күрә без андый кешеләрнең исемлеген аерым бирергә булдык, аларның да безнең авылдашлар булуын раслау эшен дәвам итәчәкбез.
Тарихи гаделлекне торгызырга ярдәм иткән хөрмәтле Михаил Валерьевичка һәм Нәфисә Газизовнага барлык авылдашлар исеменнән зур рәхмәт. Бу изге эшне башка авыл җирлекләре дә дәвам итәр дип ышанам.
Редакция әлеге катлаулы, ләкин бик мөһим эшне башкарып чыгарга ярдәм итәргә әзер! Сездән хәбәр көтәбез.
P.S. Бу мәкалә Интернет челтәрендә дә таралгач, бәлки, исемлектәге авылдашларыбызның туганнары да табылыр. Аларның язмышларын да ачыклыйсыбыз килә. Безнең белән элемтәгә керүләрен сорап калам. Телефоным: 89179076963.
Бөек Ватан сугышында катнашучылар исемлегенә кертелмәгән Наласада туучы кешеләр
1. ӘХМӘТОВ ГАРИФ ГАЙФУЛЛА улы, 1927 елда туган, Арчадан алынган.
2. ВАФИН ГОМӘР МӨХӘММӘТҖАН улы, 1909 елда туган, Казаннан алынган.
3. ВӘЛИЕВ ГАБДЕЛХАК ХАК улы, 1926 елда туган, Казаннан алынган.
4. ГАЙНУЛЛИН ГОМӘР САЛИХ улы, 1927 елда туган, Арчадан алынган.
5. ГАЙНУЛЛИН ХӘБИБУЛЛА ХИСМӘТУЛЛА улы, 1926 елда туган, Казаннан алынган.
6. ГАЙФУЛЛИН (БӘДРИЕВ) ФӘТХУЛЛА, 1925 елда туган, Арчадан алынган.
7. ГАЛИУЛЛИН ХӘКИМУЛЛА ГАЛИУЛЛА улы, 1923 елда туган, Арчадан алынган.
8. ГАЛЛӘМОВ РАФКАТЬ АХУН улы, 1925 елда туган, Казаннан алынган.
9. ГАЛИУЛЛИН ИБРАҺИМ ГАБИДУЛЛА улы, 1924 елда туган, Арчадан алынган.
10. ГАФИЯТУЛЛИН НУРУЛЛА ГАФИЯТУЛЛА улы, 1917 елда туган, Арчадан алынган.
11. ГЫЙБАДУЛЛИН (ВӘЛИЕВ) ШӘЙДУЛЛА, 1910 елда туган, Арчадан алынган.
12. ГЫЙЛӘҖИЕВ СӘЛАХ ГЫЙЛӘҖИ улы, 1910 (1905) елда туган, Арчадан алынган.
13. ГЫЙМАДЕТДИНОВ ГАБДЕЛХӘКИМ (ХӘКИМ), 1922 елда туган, Арчадан алынган.
14. ГЫЙМАДЕТДИНОВ МИҢНЕХАҖИ, г.р.: 1926 елда туган, Арчадан алынган.
15. ҖАМАЛЕТДИНОВ ХАРИС, 1911 елгы Арчадан алынган.
16. ҖИҺАНШИН ЗӘЙНУЛЛА ХӘЙРУЛЛА улы, 1912 елда туган, Казаннан алынган.
17. ЙОСЫПОВ ИСХАК ЙОСЫФ улы, 1917 елда туган, Арчадан алынган.
18. ЙОСЫПОВ ФӘЙЗРАХМАН, 1926 елда туган, Арчадан алынган.
19. КАМАЛОВ ГЫЙЛАҖ ҖАМАЙ улы, 1907 елда туган, Бөгелмәдән алынган.
20. ЛАТЫЙПОВ ГАРӘФЕТДИН, 1896 елда туган, Казаннан алынган.
21. МИФТАХОВ ИБРАЙ МИФТАХ улы, 1915 елда туган, Арчадан алынган.
22. МИНҺАҖЕВ КОРБАНГАЛИ МИНҺАҖ улы, 1920 елда туган, Арчадан алынган.
23. МИҢНУЛЛИН ЗИННӘТ ГЫЙБАДУЛЛА улы, 1924 елда туган, Арчадан алынган.
24. МӨХӘММӘТҖАНОВ (ӘХМӘТҖАНОВ) ИБРАҺИМ, 1915 елда туган, Арчадан алынган.
25. МӨХӘММӘТҖАНОВ (ӘХМӘТҖАНОВ) КАСЫЙМ МӨХӘММӘТҖАН улы, 1911 елда туган, Арчадан алынган.
26. МӨХӘММӘТҖАНОВ СОЛТАН МӨХӘММӘТҖАН УЛЫ, 1920 елда туган, Дөбьяздан алынган.
27. НАСЫЙБУЛЛИН ШӘЙДУЛЛА НАСЫЙБУЛЛА улы, 1919 елда туган, Арчадан алынган.
28. НИЗАМИЕВ ГАБДУЛЛАҖАН НИЗАМИ улы, 1910 елда туган, Арчадан алынган.
29. РӘФЫЙКОВ (ЙОСЫПОВ) ИБРАҺИМ РАФИКЪ улы, 1925 елда туган, Арчадан алынган.
30. САБИРҖАНОВ ГЫЙЛЕМХАН САБИР улы, 1918 елда туган, Казаннан алынган.
31. САБИРОВ НАСЫЙР САБИР улы, 1908 елда туган, Казаннан алынган.
32.САБИРОВ ШАКИР САБИТ улы, 1906 елда туган, Казаннан) алынган.
33. САДРЕТДИНОВ ШӘЙХЕТДИН ГЫЙЛЬМУТДИН улы, 1915 елда туган, Татарстаннан алынган.
34. САФИУЛЛИН ГАЙЗУЛЛА ЗИННӘТ улы, 1925 елда туган, Казаннан алынган.
35. САФИУЛЛИН ГАРИФ САФИУЛЛА улы, 1914 елда туган, Казаннан алынган.
36.ТАҖЕТДИНОВ (ТАҖИЕВ) МУСА СИБАГАТУЛЛА улы, 1926 елда туган, Арчадан алынган.
37. ХӘЙРУЛЛИН (СӨЛӘЙМАНОВ) ХӨРМӘТУЛЛА, 1922 елда туган, Арчадан алынган.
38. ХӘКИМҖАНОВ ГАБДУЛЛАҖАН, 1909 елда туган, Арчадан алынган.
39. ХИСМӘТУЛЛИН ГАБДУЛЛА ХИСМӘТ улы, 1912 елда туган, Казаннан алынган.
40. ХӨСНЕТДИНОВ ИСМӘГЫЙЛЬ ХИСМӘТУЛЛА улы, 1927 елда туган, Арчадан алынган.
41. ШӘМСЕТДИНОВ ГОСМАН ШӘМСЕТДИН улы, 1925 елда туган, Арчадан алынган.
42. ШӘРӘФИЕВ (СӨЛӘЙМАНОВ) ГАРӘФИ ШӘРӘФИ улы, 1922 елда туган, Арчадан алынган.
43. ЮЗЛИКЕЕВ ГЕННАДИЙ (?) ГАЛЛӘМ улы, 1918 елда туган.
44. ЯКУПОВ САЛИХ, 1895 елда туган, Арчадан алынган.
Наласадан булуларын исбатларга кирәкле фронтовиклар
1. АБДУЛЛИН ШӘРИФ АБДУЛЛА улы, 1910 елда туган.
2. АКБӘРОВ ГАРИФ, 1904 елда туган, Арчадан алынган.
3. ГАРИПОВ НУРУЛЛА САБАТ улы, 1912 елда туган, Казанда яшәгән.
4. ДӘМИНОВ ШӘЙХИ ИСЛАМ улы, 1924 елда туган.
5. ҖӘЛӘЛЕТДИНОВ ШИРИЯЗДАН ҖӘЛӘЛЕТДИН улы, 1913 елда туган, Казанда яшәгән.
6. ЖИҺАНШИН ЗӘЙНУЛЛА ХӘЙРУЛЛА улы, 1913 елда туган, Казанда яшәгән.
7. ИСХАКОВА ХӘЛИМӘ МӘХМҮТ кызы, 1919 елда туган, Казан шәһәреннән алынган.
8. НАСЫЙБУЛЛИН РАШАТ КАСЫЙМ улы, 1919 елда туган.
9. НӘҖМЕТДИНОВ НУРИ, 1900 елда туган, Арчадан алынган.
10. НИЗАМЕТДИНОВ НУРИСЛАМ, 1900 елда туган, Казаннан алынган.
11. РӘХМӘТУЛЛИН ФӘХРИ ӘГЪЛӘВЕТДИН улы, 1921 елда туган.
12. САМУСЕНКО ГӨЛСЕМ ГАРИФ кызы, 1924 елда туган, Ленинград өлкәсеннән алынган.
13. СӘМИГУЛЛИН ТИМЕР, 1911 елда туган, Арчадан алынган.
14.ТӨХВӘТУЛЛИН МӘХМҮТ ЗИННӘТ улы, 1926 елда туган, Сабадан алынган.
15. ФӘСХЕТДИНОВ ГАЛЛӘМ, 1914 елда туган, 1938 елда Хәсән күле янындагы сугышта катнашкан, Кызыл Байрак ордены белән бүләкләнгән.
16. ХИСМӘТУЛЛИН ГАЛИМУЛЛА, 1923 елда туган.
17. ХӨСӘЕНОВ ХӘБРИ ГАБДРАХМАН улы, 1924 елда туган, Казанда яшәгән.
18. ШӘРӘФЕТДИНОВ ИСМӘГЫЙЛЬ ГЫЙЛЬМЕТДИН улы, 1920 елда туган, Казанда яшәгән.
Следите за самым важным и интересным в Telegram-каналеТатмедиа
Хәзер Арча һәм Арча районы яңалыкларын безнең Telegram-каналдан да белә аласыз
Комментарии
0
0
Бу исемлекне тикшергәндә ни өчен 1895,1896, 1927 елгы татар кешеләре сугышка эләккән дигән сорауга да җавап эзләргә кирәк. Сугыш заманы законнары буенчада алар сугышта булырга тиеш түгелләр иде.
0
0