«Артуга бармасак та, кимемибез»: «ВТ» журналисты Гомәр Бәшировның туган авылына барып кайтты

Җаны бар…

Авылга кергәнче табигатен күзәттек. Гомәр ага язганча, чыннан да, яшел бишек! Әллә яз иртәрәк килгәнгәме, агачларның ябалдашлары бермә-бер зуррак һәм ул йомшак зур яшел бүрекне хәтерләтә кебек. Яңасалага җиткәндә исә әдипнең «Кечкенәдән суын эчеп үскән авылым чишмәләре кайда гына булсам да исемнән чыкмады» дигән сүзләре язылган. Шуннан соң да бу чишмәләрне күрмичә кайтып була димени? Бигрәк тә «Җидегән чишмә»не.

Без килгәндә, төзүчеләрнең күперне яңарткан чагы иде. Кайбер урамнарда экскаватор җир казый. Су кертәләр икән. Авылга керүгә ниндидер бер җанлылык сизелде. Хезмәттәшләрем дә: «Авылның рухы бар», – диеште. Менә шунысы кыйммәт тә инде аның.

Менә беркөнне, кичкә таба, тау астындагы тын инешкә кинәт әллә ни була. Ул, авыр эшкә тотынган сыман, уфылдый, көчәнергә керешә. Ул да түгел, кыш буе өстен каплап, тынын буып яткан калын бозны шатыр-шотыр китереп ватып ыргыта да кабарынып, бүртенеп өскә бәреп чыга. Килеп чыга да, күрәсең, яз кояшы аның башын әйләндерә торгандыр, ул шунда котырына, тилерә башлый. Шашынудан кая барып бәреләсен белмичә, башта авыл уртасындагы күпергә, аннары зират янындагы тегермән буасына ташлана. Берни дә каршы тора алмый котырынган ташуга!

Яңа Салада бүген 111 хуҗалык, 249 кеше исәпләнә. Татарлар да, керәшеннәр дә дус яши. Халкы тырыш, сабыр холыклы. Артуга бармаса да, кеше саны әллә ни кимеми. Мәктәбе, бакчасы, фельдшер-акушерлык пункты, музей, китапханәсе, клубы бар. Шәхси хуҗалыкларда 100ләп сыер асрыйлар.

Авыл җирлеге башлыгы Айрат Сафин әйтүенчә, авылның йөзе үзгәрә бара. Йортлар төзек, көннән-көн матурая. Урамнарга таш җәю дәвам итә. Буш торган йортлар берничә генә икән. 25–30 ел элек хуҗалыкларның һәркайсы ишегалдында кое казыткан булган. Хәзер «Чиста су» программасы буенча йортларга су кертү тәмамланып килә.

– Фермалар бетте. 12 ел элек мәктәп кыскартылып, башлангычка калдырылды. Анда җиде бала укый. Эш, мәктәп булмагач, яшьләр читкә китте, – ди Айрат Сафин.

Заманасында үзенә дә шәһәрдән яхшы эш тәкъдим иткәннәр. Бер көннән соң, авылымнан да кадерле җир юк, дип Яңасаласына кайткан. Авылны бер йодрыкка туплап тотучы ул. Ут борчасы белән бер!

Җиде чишмә

Кабак тавыннан менгәндә, «Җидегән чишмә» уң якта кала. Сүз уңаеннан, элек авыл аша олы юл үткән. Бер урыс бае кабак тоткан. Шуннан соң татарлар аны  татарчалаштырып,  Кабак тавы, дип йөртә башлаган.

Авылда җиде чишмә бар. Җидегән, Бәллүр, Сапый, Гафур, Кабак тавы, Павал чишмәсе – барысы да бер тау битеннән агып чыга. Изгеләр чишмәсе – иске авыл урнашкан урында. Җидегән чишмә җиде улаклы түгел. Г. Бәширов нигезенең бакча башыннан агып чыга ул. Барысының да суы тәмле, халык бик яратып эчә икән.

Нигезендә – әдәби бакча

Китапханәче, музей директоры Фәридә Борһанова әйтүенчә, дүрт ел элек Гомәр аганың нигезендә әдәби бакча ачылган.

– Балалар әдипне онытмый. Исләренә гел төшереп торабыз. «Соңгы кыңгырау» бәйрәмендә Арча районы укучылары экскурсиягә килә. Күрше-тирә районнардан да килүчеләр бар. Оныклары да бабалары турында кызыксынып тора. Авылдашларның шигырь кичәләрен дә монда үткәрәбез, – ди ул.

Мәктәптә Гомәр Бәшировның музее бар. Монда аның язу өстәле, урындыгы, портфеле, язу машинасы, каләме, сугыш чорында корреспондент булып эшләгәндәге фотоаппараты һәм башка экспонатлар урын алган.

Гомәр Бәширов әсәрләрендәге геройлар арасында үз авылы кешеләре дә бармы? «Намус» романындагы Нәфисә образының прототибы шушы авылда яшәгән, бригадир Васфикамал апа икән. Бу хакта улы – Арча педагогия көллиятенең өстәмә белем бирү педагогы Фәрит Минхәеровтан сораштык.

– Әни 79 яшендә вафат булды. Гомәр абый сугыштан соң Яңасалага кайткач, Васфи, кил әле дип, сугыш вакытында кырдагы хәлләрне, җирне эшкәртү, чәчү турында сораштырган, – ди Фәрит Минхәеров. – Әни – гаиләдә олы бала. Шуңа күрә аңа өлкәннәр белән беррәттән эшләргә туры килгән. Әтисе мәктәпкә укырга җибәрмәгән. Хыялы белем алу булган. Сугышка кадәр Казанда мех фабрикасында эшләгән. Менә шул вакытта ике ел кичке мәктәптә укыган. Сугыш башланыр алдыннан авылга кайткан. Аны кыр бригадиры итеп билгелиләр. Ирләр – фронтта, әни колхозның җигелмәгән айгырларын кулга ияләштергән. Хезмәте өчен медаль белән бүләкләнгән. Сугыш бетәр алдыннан әнине Үрнәккә колхоз рәисе курсларына укырга җибәргәннәр. Тик бабай аның бу вазыйфада эшләвенә каршы булган.

Дәвамы Ватаным Татарстан