Балтачта бар шундый гаилә...

Кызыгырсың да: күмәк эшкәме, бәйрәмгә дисеңме, 15 балаң, кияү-киленнәрең, 15 оныгың дәррәү килеп кайтып керсен әле... Сөбханалла, сокланып туймаслык бит! «Күз тидерә күрмәгез», – дип, Хәбир абый үзе дә кисәтеп куйды, шуңа язганда да «сөбханалла машаллаһ»ны еш-еш кабатлап торып яздым. Сез дә шушы искитмәле гаилә турында укыганда, «күз тимәсен» дип әйтеп куегыз, яме.

Хәбир абый тормыш иптәше Алсу апа белән 15 балага гомер биргән: 9 малай һәм 6 кыз! Иң олысына – 37 яшь, иң кечесенә – 14.

Иң башта бер-бер артлы 4 малай туган: Хәлил (1986), Шамил (1988), Рамил (1989), Альберт (1990). Ниһаять, гаиләдә бик көтеп алынган кыз бала булып, Айсылу (1991) дөньяга килә. Ә аннары бер-бер артлы тагын 2 малай – Асаф (1992) һәм Инсаф (1993). 5 ел паузадан соң, 1998 елда Гөлүсә шушы дөньяга аваз сала. 2 елдан ишле гаиләгә Ранил (2000 ел) өстәлә, аннары балалар сафын Гөлинә (2001), Данил (2002), Гөлчәчәк (2003), Алия (2005), Илүс (2008), Зөһрә (2010) тулыландыра. Үзе бер балалар бакчасы!

«Кеше сүзе тыңлап йөрергә вакытым да булмады: бала карыйсыңмы, өйдәгесен эшлисеңме...»

Алсу апа әйтүенчә, әле кияүгә чыккач, бу кадәр күп балалы гаилә буласыларын күз алдына китереп тә карамаганнар. Беренче баласын 18 яшендә, соңгысын 42 яшендә тудырган. Бәхеткә, әти-әниләре күрше авылдан, баштагы мәлдә алар булышса, олырак балалар үсә төшкәч, кечерәкләрен үстерешергә алар ярдәм иткән. Бу очракта бала карашырга ирне көтеп ятып торыш юк инде, ул балакайларының туендыручысы, гаилә аның күзенә карап тора, шунлыктан эштән туктамаган.

Руслар әйтә бит: «Мы предполагаем, Бог располагает» дип, шуның кебек булып чыкты инде бу. Моның кадәр булырбыз дип уйламаган идем, ирем дә, мин дә алай күп балалы гаиләдә үсмәдек.

Ир көне-төне эштә булды, күбрәк үземә эләкте инде, аннары дәүләре кечкенәләрен карашты. Авылда эш тә эш. Уйныйсылары килгән вакыт та булгандыр, сүзне тыңладылар инде, суын да ташырга, карын да көрәргә, хайванын да карашырга кирәк, бакчасын китмәнләү, чүбен утау дисеңме... Авыл җирендә эшне бүләсе юк, балалар үзләре дә кемгә нәрсә эшлисен яхшы белә. Малайлар күбрәк әтиләре янында, тыштагы эштә, кызлар минем янда булды, – дип сөйли Алсу апа.

Хәзер 1-2 балага чыгымнар күбәя башласа да, пошаманга төшәбез, шуңа күрә, ирексездән, аннан: «Акчаны ничек җиткерә алдыгыз, җиткерә алмыйча елаган чакларыгыз да булгандыр инде, ничек кичердегез?» – дип сорыйм.

Хәзерге заман төсле түгел, ул вакытта бөтенебез бертигез иде бит, хәзер генә аерма зур. Балалар тегене-моны кимим дип тормадылар, абыйларыннан калганын да киделәр. Кешенекен кию дә ят нәрсә түгел иде. Ул вакытта гадәти әйбер ул – бер-береңә биреп тору. Китаплар да береннән-беренә йөри иде. Хәзер балалар икенче төрле, соңгылары да аерылып тора, – ди ул.

Яшерен-батырын түгел, күп балалы гаиләләргә сәерсенеп, аңламыйча караучылар да бар. Алсу апаның бер-бер артлы бала табуына таныш-белешләре арасында кырын караш ташлаучылар булмаган. «Гаепләп, йөземә бәреп әйткән кеше беркайчан булмады. Кеше сүзе тыңлап йөрергә вакытым да булмады, бала карыйсыңмы, өйдәгесен эшлисеңме...» – ди ул.

Мөхәрләмовлар – районда үрнәк гаиләләрнең берсе. Алсу апаның үз балалары да: «Бүгенге көндә 1-2 балага да ничек кенә дөрес тәрбия бирергә дип яшибез, әти-әни ничек безнең унбишебезне дә шулай инсафлы, әдәпле итеп тәрбияли алган соң?» – дип, шаккатып сөйлиләр.

«Нинди серле алымнарыгыз бар соң, Алсу апа, ничек тыңлата алдыгыз, бөтенесе тыныч холыклы, басынкымы әллә», – дип сорыйм Алсу ападан.

Төрлесе төрле холыклы: кайсы кызурак, кемдер тынычрак, кайсы йомшак, кайсысы чәтертәп тора. Һәр баланың үз җаена барасың инде: берсен орышырга кирәк, кайсына әйбәтләп әйтәсең, кайсына бер сүз дә җитә. 
Какмадык, сукмадык, дисәм дә, малайларга катырак торырга кирәк инде. Кул арасына керә башлауга, күбесе җәй буе комбайнда эшләделәр, быел 9нчыны тәмамлаучы кече малаебыз да узган җәйне атасы белән эшләде. Теләсә нишләп йөрергә вакытлары да калмады инде, шәһәр баласы шикелле тырай тибеп йөри алмый бит алар, авыл баласына эш инде аңа.

Безнекеләр тәртипсез булмады, урамда сугышып йөрмәделәр. Әби-бабайлары тәрбиясен дә күрделәр. Күрше авылга әбиләре янына гел менделәр. Әйбәт укыдылар, йөземә кызыллык китермәделәр, бөтенесен укыттык, дипломнары бар. Хәзер дә Аллаһка шөкер, эшлиләр, менә дигән итеп яшиләр. Ходай шулай язган инде. Хәзер моңа сөенәбез генә. Балаларны үстергәндә, сабыр булмасаң – булмый. Яшь вакытта булдырганбыз инде, тырышканбыз, хәзер булмас иде... – ди Алсу апа.

Ничек кенә тәртипле булсаң да, кыңгыр эшсез балачак булмый инде. Булган-булган, Мөхәрләмовларда да булган андый хәлләр. Әнисе бакчага йөрүче балаларын алып кайтырга дип чыгып киткәч, Гөлчәчәк сеңлесен карап торырга тиешле Асаф абыйсы йоклап киткән. 2 яшьлек шук, нәни кызчыкка шул гына кирәк – чыккан да киткән урамга. Бәләкәч шулай елап, бераз урамда каңгырап йөргән. «Арыган булгандыр инде абыйсы, йоклап киткән. Ул чакта ачуландык инде карамагач, берәр кая китсә, каян табасың, бала-чаганы белеп буламени?» – ди Алсу апа. Шул-шул, бала-чага дип тә белми әйтмәгәннәр: бала да ул, чага да ул...

Алсу апа белән сөйләшәбез, ә үзем 15 баласының рәхәт тормышы өчен җаваплы Хәбир абыйны уйлап куйдым. «Шулай да, балалар арта барган саен, «боларны ничек аякка бастырырбыз» дип, Хәбир абыйның куркуга төшкән мәле булмадымы?» – дип сорыйм Алсу ападан. «Әтиләренең куркырга вакыты булдымы икән?! Эш тә эш бит инде колхозда. Яз көне чыгып китә басуга, кара көзгә кадәр шунда, җәен – комбайнда, кышын – тракторда», – дип җавап бирә.

– Балаларыгызның да күп балалы булуларын телисезме?

Үзләренә карасыннар инде, акыллары үзләрендә, ничек телиләр.

Әле менә яңарак кына Мөхәрләмовларның өченче малайлары Рамилнең 35 яшьлек юбилей бәйрәменә 14 бертуганы җыелышкан. «Хәзер күбесе гаиләле булгач, балалары укыгач, һәркайсының җайлары туры килеп бетмәскә дә мөмкин, шуңа монда бездә бергә җыелышулары да бик сирәк, елга бер буладыр», – ди Алсу апа.

Әйткәнебезчә, бәйрәме генә түгел, эшләре дә күмәкләшеп уза бу гаиләнең. Әнә бит Шамил дә: «Без бергә эшкә тотынып, әти кушкан эшләрне эшләп бетереп, уйнарга чыгып китә идек, күрше малайлары әле эшләп калалар иде», – ди.

«Кайвакытта 2 балага да түзеп булмый монда, әти-әни бик сабыр булганнардыр инде»

Шамил – гаиләдә икенче бала. Хатыны Гөлшат белән 2 бала тәрбияләп үстерәләр.

Без күп булуның бер авырлыгы булмады. Киресенчә, рәхәт иде, эш эшләгәндә дә җайлы иде, бөтенебез тотына идек тә ялт итеп эшләп куя идек. Ризыгы да бөтен кешегә дә җитәрлек иде, бер кеше ашап, икенчебез карап торган булмады. Булган әйбер белән дә чиратлап уйнадык.

Әти-әнинең ничек акча җиткерүләренә әле дә шаккатам, үзебез балалар үстерә башлагач, уйландыра ул. Акчаны дөрес тота белү хикмәте дә бардыр инде.

Әти-әнигә тырышлык, түземлек сыйфатлары булышкандыр дип уйлыйбыз. Кайвакытта 2 балага да түзеп булмый монда, сабыр булганнардыр инде бик. Хәзер күп бала алып кайтучылар бик сирәк. Аллаһка шөкер дип яшибез, 2 бала да җиткән шикелле.

Бертуганнар күп булу – зур байлык инде. Бәйрәмнәргә кайтырга тырышабыз, җитди эш булса да, бергә җыелабыз, кайвакыт барып кына чыкмый, һәрберебезнең үз тормышы чөнки, – ди ул.

Шамил Мөхәрләмовның күңеленә уелып калган балачак хатирәсе дә бар.

Аяк сындырган вакытлар да булмады түгел. Энекәшнеке сынды, куышлы уйнаганда сикереп төшеп булды бугай. Әти-әнидән эләккәндер инде, булмыйча калмагандыр, аның өчен дә орышмыйча калсалар, нәрсә була инде?Ачулансалар да, бервакытта да каеш эләккәнен хәтерләмим, почмакка бастырулар күз алдында инде, алары булды, – дип искә алып уртаклашты Шамил.

«Әти бөтенесен дә биетә»

Тормыш иптәше Гөлшат кайнана һәм кайнатасының тырыш һәм сабыр булуына бик сокланганын әйтте. Кайвакыт ишле гаилә турында ишеткәч, куркып калучылар була. Гөлшат андыйлардан түгел.

Шамилләрнең күп булуы бер генә дә куркытмады. Шулкадәр үрнәк, тырыш гаиләгә килен булып төштем, һич тел-теш тидерә торган гаилә түгел. Әтинең тырышлыгы, бик сабыр булуы сокландыра. Мин килен булып төшкәндә, кечкенә балалар да бар иде, аларның берсенә дә усал итеп эндәшкәнен дә, кычкырганын да ишетмәдем. Орышкан чаклары булгандыр инде. Әни – бик таләпчән кеше, әтигә караганда корырак, әйтәсе сүзен әйтә.

Бала күп булгач, акча ягы да җитешеп бетмәгән чаклары булгандыр, ләкин бер-берсенә ярдәм итеп яшәве, үзара бердәмлеге шушы балаларны үстерергә ярдәм иткәндер. 15 баланы аякка бастырып кеше итәр өчен, бик күп тырышлык, сабырлык кирәк. Балалар бик үткен, тырыш, берсе артыннан икенчесе атлап баралар. Әти бөтенесен дә биетә, кул астына кертә, оныклар үсеп килә, аларны да әкренләп, «әйдәгез, комбайнга» дип әйдәли, көтүгә дә алып чыгып китәләр.

Үзебезнең дә күп балалы гаилә булырга теләк бар анысы: бер кыз, бер малай бар, өченчегә кыз алып кайтсак, әйбәт булыр иде, – дип сөйли Гөлшат.

Тулырак вариантын моннан укыгыз: https://intertat.tatar/news/kaivakyt-2-balaga-tuzep-bulmyi-beznen-ati-ani-15-balaga-nicek-tuzgannar-5864348