«Ышанычлы чыганаклардан алынган материалларны тәкъдим итәбез»

«Себерке» газетасы хәлләре хакында Фәнис Камал сөйләде:

Безнең бүгенге көндә язылу башкалардагы кебек үк: я күтәрелә, я төшә. Бу, күбесенчә, кешенең финанс мөмкинлекләре белән дә бәйле. Аннары почта хезмәткәрләре дә кимеде, авылларга йөрүчеләр бик аз. Почта хезмәткәрләренең дә күбесе хәзер консерва сата. Гаҗәеп бер парадокс инде бу. Саклап калырга тырышабыз. Безнең татарлар, әкренләп, татарлыгына кайта башлады, дип саныйм мин.

Күп әйбер төбәкләрдән тора. Без үзебез дә Мәскәүгә күп инициативалар тәкъдим итәбез. Менә аларның берсе шушы почта темасы булса, Россия күләмендә дә бу мәсьәлә күтәрелер иде. Почта проблемасына алынырга вакыт. Почта ярдәмгә мохтаҗ. Анда кадрлар мәсьәләсен хәл итәргә кирәк. Монда сүз идарә итүчеләр турында бара.

Без, мәсәлән, хәзер сатуда. Пандемия чорында бик күп әби-бабаларыбыз китеп барды, язылучылар хәйран гына кимеде. Язылу мәсьәләсе бик актуаль торды. Кызыклы материаллар гына игътибарны җәлеп итсә дә, коткармады. Газеталарның нульгә эшләгән вакытлары да булды. Мондый вакытта сынмыйча, эшеңне дәвам итеп, әкрен генә язылучыларны кабат җыясың. Бу – үзенә күрә бер марафон.

Хәзерге вакытта шул ук почта хезмәткәрләренең эшен исәпкә алып, кайбер төбәкләрдән еш кына шалтыратып: «Гәҗитегез 3 көн элек килергә тиеш иде, һаман күренми», – диләр. Күбесе язылудан баш тартып, күрше берәр кибеткә барып, шул ук гәҗитне сатып алалар. Почта хезмәткәре килеп җиткәнче, газета сату эше белән шөгыльләнгән комммерция өлкәсе ул гәҗитне төбәкләргә көнендә үк алып барып җиткерә.

Хәзер мәкаләне эте дә, бете дә яза. Кайсыбер редакторлар карап та тормыйлар инде. Без абунәчеләребезгә ышанычлы чыганаклардан алынган материалларны тәкъдим итәбез, – ди ул.

«Вакытлы матбугатның вакыты санаулы»

«Безнең гәҗит» газетасы баш мөхәррире Илфат Фәйзрахманов:

Мин бу язылу нәтиҗәләреннән канәгать түгел, бик пессимистик фаразда. Тиражыбыз, бөтен газеталарныкы кебек үк, кими. Моның объектив сәбәпләре дә бар: почта һаман таркала, җимерелә. Россиядә таратырлык әйбер калмады бугай. Завод-фабрикалар бетте, бөтен кеше кытай продукциясен сата. Ничек кенә булса да эшләгән почта бар иде әле. Хәзер шул почтаны да таркату бара. Анда үткәрелгән бер генә реформа да дөрес түгел.

Почта хезмәткәрләренә яраклылык вакыты чыккан, сыйфатсыз товар саттыралар, аларның хезмәт хакы бик аз. Мәсәлән, безнең авыл почтальоны 6 мең хезмәт хакына йөри. Ул ханым эштән чыкса, аның урынына килүче булмаячак. Бушка, фидакарьләрчә эшләп йөргән буын эштән чыкса, анда килүче булмаячак. Кем йөрсен 6 меңгә. Аны әле «товар сатмыйсың» дип сүгәләр. Элек почта хезмәткәре газета-журналлар күтәреп йөри иде, хәзер – товар.

Хәзер күбрәк сүз сөйлиләр. Почта проблемасын Матвиенко да күтәреп чыккан иде. Газета-журналларның бәласе шунда башланды: почтага бирелә торган субсидияне өзделәр. Берничә ел элек вакытлы матбугатка яздыруда почтага субсидия бирәләр иде. Хәзер бу дәүләт ярдәме алынды. Болар барысы да шәхси, бәйсез басмаларга китереп бәрде.

Без язылу бәясен күтәрә алмыйбыз. Мисал өчен, безнең газета 2003 елда эшли башлады. Шул елларда ярты елга язылу бәясе 80-120 сум булган. Шул 120 сумның 80 сумы редакция өлеше булган, почта өчтән берен, дүрттән берен генә үзенә алган. Хәзер яртысын диярлек почта ала, логистика өчен аерым түләнә. Бүген кечкенә генә кәгазь селкеткән өчен дә «агентское вознаграждение» алына. Газетаның үзенә эшләве бик авыр. Билләрне буа-буа, инде күпмегә бара алабыз. Типография бәясе арта бара. Быел гына да ул 10 процентка артты. Болай озак дәвам итә алырмы? Бер укудан читләшкән кеше кабаттан укый башламый. Ә гәҗитне көн саен укыйлар.

Кибеткә товар төп-төгәл кайтарыла, ә почтада андый нәрсә юк, шуңа күрә газеталар югала. Ул проблема элек тә бар иде. Атна саен югалткан газеталарны табуы да бик авыр. Хәзер дә: «Нишләп миңа гәҗит килмәде икән?» – дип, 15ләп шалтыратучы булды. Кайберәүләре аңламыйча, безне гаепләп, «Нишләп җибәрмәдегез?» дә диләр. Без үзебез аны таптырып, нишләп килеп җитмәгәнен белеп, газета иҗат итәргә вакыт та калмый. Почта югалткан газета өчен дә бездән хак ала. Анда, гомумән, тәртипсезлек. Югалган очракта, очына чыга алмаганда, Казан тирәсендә булганнарына үзем илтеп бирергә тырышам, я үзләре килеп алалар, почтадан заказлы хат белән дә җибәргәләгәнем булды. Ә бу – өстәмә проблемалар, чыгымнар.

Быелдан «Безнең гәҗит» айлык газета булып калды, калын, 64 битлек булып чыга. Ошатучылар, атналык гәҗитне сагынучылар да бар. Журнал гына айлык була, газета булгач, ким дигәндә, атналык булырга тиеш тә үзе. Укырга материаллар күп һәм алар төрле. Ниһаять, барлык сәхифәләргә дә урын табылды. Атналык гәҗитне эшләве җиңелрәк, рәхәтләнеп атна саен чыгарыр идем, кызганыч, әлеге шартлар аркасында менә шушы хәлгә калабыз.

Минем уйлавымча, алга таба да шулай дәвам итсә, вакытлы матбугатның вакыты санаулы – тагын 5 елга түзә алырмы икән. «Почта юк, яраткан гәҗитемә языла алмыйм, кышны ничек чыгармын икән, күңелсез булыр инде. Газеталар килми, килмәгәч, языла да алмыйм», – дип, язылу вакытында шалтыратучы әбиләрне юатыр өчен нинди сүзләр табыйм. Бюджет хисабындагы дәүләт басмалары барыр. Шәхси басмаларга бик кыен.

Киоскларда да сатыла гәҗитебез, тик болай эшләү безгә файда китерми, зыянга гына. Сатылмаган икән, алар кире безгә сата. Безнең аларга саткан бәя ярты бәясенә генә кала. Кайчагында типография чыгымнарын да капламый. Почта белән ул гарантияле.

Аннары киоск авылларда юк. Почтаның җитәкчеләренә акча үзләштереп кенә утырасы түгел иде бит, нишләп шушы маркетларны оештырып җибәрмәделәр. Табышка эшли торган оешма буласы иде. Юк, алар дәүләттән акча биргәнне көтеп яталар, биргәнне ашау яклы гына. Почта – ул социаль тармак, иң авыр елларда, сугыш елларында да эшләгән, ә бүген кая барабыз?! Тормыштагы киеренкелекнең чиге дип саныйм мин моны, – диде баш мөхәррир.

«Кул кушырып утырырга ярамый, эшләргә кирәк»

«Арча хәбәрләре» баш мөхәррире Исрафил Насыбуллин:

Язылу буенча безнең гомум план үтәлсә дә, почта буенча әз генә җитмәде. Без аны «альтернатив язылу» хисабына үтәдек. Төрле оешмаларны үзебез яздырабыз һәм җомга көнне газетаны Арча шәһәре эчендә үзебез таратабыз. Тегендә арту, монда кимү хисабына үзебезгә йөкләнгән планны үти алдык. Кызганычка, «язылганнан соң да газета килмәде» дип шалтырату очраклары еш күзәтелә.

Татмедиа кушуы буенча, «кайнар элемтә» телефоны да куеп карадык, соңгы көннәрдә «анда да җавап бирмиләр» дип зарланалар. Редактор булгач, үземә шалтыраталар. Язылып та, газета килмәгәч, киләсе ярты елга алар язылмас, дип тә куркам. Менә шулай, хәлләр бик күңелле түгел.

Хәзер газетаны чынлап торып яраткан, аннан башка тормышын күз алдына китерә алмаган кешеләр дә аны вакытында ала алмагач, бик кызганыч. Почтаның начар эшләве бу язылу санына да тәэсир итә. Кибеттә акчаңны түләп, товарсыз чыгып киткән кебек бит инде бу. Ул акчасын өенә китереп бирү шарты белән түләгән, ә аңа: «Почтага килеп алыгыз», – диләр. Таратучы юк. Больничныйга китә, аның урынына кеше куя алмыйлар, хезмәт хакы аз булу сәбәпле, эштән китүчеләр дә күп.

Бу – бездә генә түгел, бөтен Татарстан, Россия күләмендә шулай.

Шәһәр эчендә ваклап сатуны да оештырдык. Моңа башта мин үзем скептикларча карадым. Әкренләп-әкренләп, кибеттән дә газета сатып алына. Бу – кибетләр белән килешеп эшләнә, аларга да файда кала торган итеп. Шуннан да күп итеп ала башладылар.

Альтернатив язылуны мин авылларда да оештырыр идем. Арча районы бик зур шул. Мәсәлән, Марий Элның Бәрәңге районының район газетасы бөтенләй почта аркылы таратылмый. Бер редакциягә килгәч, мөхәррирләре белән сөйләшеп утырган идек. Аның язылу бәясе дә безнекенә караганда арзанрак. Алар үзләре оештырган яздыру һәм тарату системасы белән эшлиләр.

Шулай да кул кушырып утырырга ярамый. Һәр чорның үз авырлыгы була, безгә менә шушы сынау килде. Эшләргә кирәк! – дип тәмамлады ул сүзен.

Дәвамы: https://intertat.tatar/news/sugys-ellarynda-da-eslagan-pocta-a-bugen-tormystagy-kierenkeleknen-cige-dip-sanyim-5864270