Район турында

1927 елда Воскресенск, Ильин, Столбище волосте һәм Калинино, Менделинск волостьларының берничә торак пунктыннан Казан (Воскресенск) районы оеша.

1926 елда кантонның мәйданы 8007 кв. км тәшкил итә (1928 елда – 7 516 кв.км).

Халык саны – 37 4725 кеше (шуларның 59,2% – татарлар, 37,5% – руслар, 2,7% – удмуртлар; шәһәр халкы – 5655 кеше, авыл халкы – 369070 кеше); торак пунктлар саны – 815; 15 волость (1929 ел): Арборск, Әтнә, Арча, Балтач, Дөбъяз, Калинино, Кишет, Күлле-Киме, Мәмсә, Менделинск, Питрәч, Пановка, Тукай, Теләче, Чүриле.

Арча районы оешкан вакытта аның составына 63 авыл советы, 113 торак пункт керә, аларда 64 136 кеше яши (шуларның 48799 ы – татар, 15312 се – рус, 25 е – башка милләт вәкилләре). Районның чикләре һәм административ бүленеше берничә тапкыр үзгәртелә.

1940 елда Арча районы мәйданы 1087 кв. км тәшкил итә, халык саны – 54,3 мең кеше, авыл советлары саны – 34, торак пунктлар – 112.

1944 елның 19 февралендә Арча районының бер өлеше яңа оешкан Чуриле районына күчә (үзәге – Яңа Чүриле авылы; 1956 елда район 625,8 кв.км мәйданны били, поселок, 14 авыл советы һәм 56 торак пункттан тора). Чүриле районын бетергәннән соң территория 1956 елның 14 маенда Арча районына кайтарыла.

1960 елда район мәйданы 1095,5 кв. км тәшкил итә, аңа поселок советы, 16 авыл советы, 111 торак пункт керә.

ТАССР административ берәмлекләрен эреләндерү нәтиҗәсендә 1963 елның 1 февралендә Арча районына Балтач, Тукай, Биектау районнарының бер өлеше кушыла. Районның мәйданы – 3681 кв. км, халык саны – 120,2 мең кеше, авыл советлары саны – 54, торак пунктлар саны – 296 була.

ТАССР административ-территориаль бүленешен үзгәртү нәтиҗәсендә 1965 елның 12 гыйнварында район территориясе 2527 кв.км га кадәр кими, халык саны – 87,2 мең кешегә, авыл советлары саны – 38, торак пунктларның саны 208 гә кала.

1990 елның 25 октябрендә Арча районы составыннан Әтнә районы бүленеп чыга.

2015 елда Арча районы мәйданы – 1843,7 кв. км, халык саны – 52274 кеше, шул исәптән шәһәр халкы – 19 681 кеше, авыл халкы – 32 593 кеше (халыкның уртача тыгызлыгы – 1 кв.км га 27 кеше).

Халыкның милли составы: 92,2% – татарлар, 6,6% – руслар, 1,2% – башка милләт вәкилләре.

Район составына бер шәһәр һәм 16 авыл җирлегенә бүленгән 128 торак пункт керә:

Арча шәһәр җирлеге (Арча шәһәре, Олы Бирәзә, Күпербаш, Иске Айван, Төбәк-Чокырча авыллары, Васильева Бужа авылы);

авыл җирлекләре:

• Апаз (Апаз, Пөшәңгәр, Хәсәншәех, Каратай, Кызыл Игенче, Мирҗәм авыллары),
• Кәче (Кәче, Кишмәт, Чулпан, Абҗабар, Якты Көн авыллары),
• Наласа (Наласа, Урта Бирәзә авыллары),
• Яңа Кенәр (Яңа Кенәр, Байкал, Кызылъяр, Түбән Оры, Сөрдә, Шура, Шурабаш, Югары Оры, Кече Әтнә, Яңа Сәрдә, Яңа Ашыт авыллары),
• Яңа Кишет (Яңа Кишет, Кышкар, Иске Кишет, Симетбаш авыллары),
• Яңа Кырлай (Яңа Кырлай, Күкчә Бирәзә, Яңа Иябаш, Өчиле, Чиканас, Югары Бирәзә, Иске Йорт, Пионер),
• Сеҗе (Курса Почмак, Гөберчәк, Мөрәле, Яңа Ключище, Яңа Чүриле, Сеҗе, Сикертән, Югары Масра, Казаклар, Иске Масра, Иске Муй, Ташкич, Чөмә-Елга авыллары, Пүчинкә-Поник поселогы, Курса тимер юл разъезды поселогы),
• Урта Аты (Түбән Аты, Әрнәш, Колачы, Урта Аты, Урта Сәрдә авыллары),
• Урта Курса (Урта Курса, Алан, Корайван, Түбән Курса, Югары Курса, Сарай-Чокырча авыллары, Сарай-Чокырча тимер юл разъезды),
• Иске Кырлай (Түбән Мәтәскә, Югары Әзәк, Иске Кырлай, Югары Мәтәскә, Казиле, Мөндеш, Иске Иябаш, Өтнә авыллары),
• Иске Чүриле (Иске Чүриле, Ашабаш, Венета, Штерә, Ермоловка, Красная Горка, Платоновка, Татар Кадрәге, Михайловка поселогы, Чурилино тимер юл разъезды поселогы),
• Ташкичү (Ашытбаш, Мәмсә, Иске Ашыт, Ташкичү, Хәтнә, Ак Чишмә, Кысна, Наратлык, Печмәнтау, Иске Кенәр авыллары),
• Үрнәк (Үрнәк, Гарталовка, Дүртөйле поселоклары, Бимәр, Югары Пошалым, Казанбаш, Күлтәс, Урта Пошалым, Иске Төрнәле, Алга Көек, Апайкина Гарь, Казанка, Көтек, Кече Төрнәле, Түбән Пошалым, Тылангыр авыллары),
• Утар Аты (Утар Аты, Югары Аты, Субаш Аты, Орнашбаш, Кушлавыч, Иске Җөлби авыллары),
• Шушмабаш (Шушмабаш, Носы, Сәрдәбаш, Шекә, Илдус, Ишнарат, Үгез-Елга авыллары),
• Яңасала (Яңасала, Каенсар авыллары).