Нәсел эзләре буйлап

Чиканасның Шәфигулла атлы егете яшьтән чая була. Язмыш җилләре Уфа каласына алып баргач та, югалып калмый ул, байга хезмәтче булып яллана. Егетнең булганлыгын күреп, бай аны приказчик дәрәҗәсенә күтәрә. Шулай итеп Шәфигулла байның ышанычлысына әйләнә. Соңрак, бай үрнәгендә Уфада үз эшен ачып җибәрә ул. Өйләнгәндә бай приказчигын улы сыман күреп, затлы мал-мөлкәт биреп башка чыгара. Ул малларны шкаф, көзге, савыт-саба, сәгать кебек көнкүреш җиһазлар тәшкил итә.

Халидә апа Чиканаска Вафиннар гаиләсенә килен булып төшкәндә әлеге җиһазлар истәлек-ядкәр булып йорт түрен бизәп тора, кайбер чынаяк-тәлинкәләрне ул вакытта кунак сыйларга да тоталар. Борыч тегермәне әле берничә ел элек кенә хезмәттән туктаган, аңа кадәр хәтта күрше-тирәгә дә ярдәм иткән. Ике әбидән мирас итеп алган җиһазларны Халидә апа белән Әмир абый үзләренә калгач та кадерле ядкәр итеп саклап, берсен дә чыгарып ташламый, төреп, тәртипләп җыеп куялар. Яшь барган саен күңел дә үзгәрә, үткәннәрне сагына башлый,  Вафиннар да әлеге әйберләрне вакыт-вакыт алып карап истәлекләрне искә төшерә башлагач, нигә күз алдында тотмаска дигән ният белән, Әмир абый йортның өске катында әлеге борынгы җиһазлар өчен аерым бүлмә ясый.  Исәбе — киләчәктә ишегалдына алачык төзеп шунда әлеге җиһазларны урнаштырып чын музей ясау. Музейны тутырырлык җиһазлары бар икән инде. Ниятләре изге булып, чынга ашсын. Биредә урын алачак экспонатлар арасында 1905 елда Санкт-Петербургта басылган Коръән, 1889, 1918 елгы китаплар бар. Буыннан-буынга намаз-ниязлы нәсел дәвамчылары аларны бүгенгә кадәр саклаган.

Ә ул җиһазлар, мөлкәт Уфадан ничек Чиканаста пәйда булган соң? Ире вафат булгач, әбиләре барлык мөлкәтне алып, балалары белән туган туфрагына кайта (үзе дә Чиканас кызы булган).          

Халидә Вафина бүгенге көндә Яңа Кырлай мәктәбендә рус теле һәм әдәбияты укыта. Гомере буе укытучы һөнәренә тугры калып эшли ул: башта Чиканаста укыта, аннан Өчиле мәктәбендә. Инде лаеклы ялга чыктым дип өлкәннәр тормышы белән бәйле хыялларын тормышка ашырырга ниятләп йөргәндә Яңа Кырлай мәктәбенә чакыртып алалар үзен. Эшли Халидә апа, бар күңелен биреп эшли. Чөнки рухын күтәреп, көч биреп торырга янында терәге — Әмир абый, балалары бар. Килен булып төшеп, 35 елдан артык бергә яшәп, әлеге нәселне, туганнарын чиксез хөрмәт итеп яшәгәнгә, нәсел шәҗәрәсе белән республика бәйгесендә катнашты да инде ул. Бәйгедәге чыгышларында янәшәсендә терәге Әмир абый булганга, уңышка ирешеп кайтты ул Кукмарадан.  

Шәҗәрә бәйгесе “Без тарихта эзлебез” исеме астында шәҗәрәләр бәйрәме буларак республикада узды. Ә аңарчы, республикабызда үрнәк итеп күрсәтерлек нәселне дәвам иттерүче шәҗәрә ияләре зона турларында көч сынашты. Чиканастан Халидә Вафина әнә шул бәйгедә Вафиннар шәҗәрәсен тәкъдим итеп, өченче урынга лаек булды. Күпләр аны районда һәвәскәр җырчы буларак та белә, моңлы җырлары районда узган чараларда еш яңгырый.  

“Бәйгедә катнашырга авыл клубы мөдире Вагыйз Әһлиуллин тәкъдим итте. Әзерләнергә вакыт кысан иде, шунлыктан, артык купшыланып әзерләнеп тә булмады. Йортыбызда кадерле ризык булып кунакларны каршы ала торган кош теле һәм балан бәлеше пешереп алып бардым. Балан бәлеше нәселебезнең фирма ризыгы.  Аны Әмирнең апасы Тәэминә апа бик тәмле пешерә”, – дип, фотоларны күрсәтә-күрсәтә бәйге этаплары турында сөйли ул. Фотоларда – борынгы байлар стиле белән киенгән Халидә белән Әмир Вафиннар. Чагыштыру өчен тагын бер фото күрсәтә. Анысы таушалып, саргаеп бетсә дә, тарихны саклый. Ул фотодан Шәфигулла бабай нәселенең дәвамчылары  Әмир абыйның әнисе Газиз апаның әти-әнисе елмая. Ә киенү рәвешләре нәкъ Халидә апа белән Әмир абыйныкы сыман. Әлеге образны алар 1912 елгы әнә шул фотосурәткә карап махсус сайлаган икән бит!   

“Бәйрәмнәрдә, Сабантуйларда туган-тумачалар бергә 30дан артык кеше җыелабыз. Кайнанам киң күңелле кеше иде. Аның белән 16, кайнатам белән 29 ел тату яшәдек, – дип сөйли Халидә апа. – Максатыбыз – нәсел җепләрен өзмәү, яшь буынны бер-берсе белән аралаштырып яшәү”, – дип кайнатасы турында сөйләп китә ул. Кайнатам Габделфәизнең әтисе Вафа өч хатынга өйләнгән. Беренчесе 5 бала, икенчесе 4 бала калдырып үлгән, өченчесе, Майҗамал әби 3 бала тапкан. “Мин килгәндә Билал бик зәгыйфь иде. Аны куәс чиләгенә утыртып мичкә тыгып чыгардым, шуннан тернәкләнеп китте, дип сөйли иде. Хәзер Билал абыйның улы галим, күп фәнни китаплар авторы, Россия Фәннәр академиясе әгъзасы. Кайнатам Фәиз тракторда, кайнанам Газимә бригадир булып эшләгәннәр. Вафа бабайның әтисе Сафа Чиканаста староста булган. Чиканас урманының бер аланын бүген дә Сафа аланы дип атап йөртәләр”.

Халидә апа үзе укытучылар нәселен дәвам итүче, Әтнә районының Югары Сәрдә кызы. Әнисе 40 елга якын балалар укыткан. Әтисе Фоат абый монтер булган, әтисеннән өч яшендә калган кыз. Әтиләре үлгәндә апалары 7, 5 яшьлек, энесе 9 айлык булып калган. “Әни ятимлекне сиздермәде”, – дип әтисенә багышлап язылган шигырен укып китә. Җәйләрен алар төп нигезгә җыелып, җаннарына тынычлык таба.

Ике яктан да әти-әниләренең, җиде буын әби-бабаларының рухына догачы балалары тарафыннан көн дә Коръән сүрәләре укыла алар йортында. Рухлары шат бусын...

Розалия Зиннәтова